Tasavvuf (Tekke) Edebiyatı, Halk edebiyatının “tasavvufi halk edebiyatı” türü 12’nci yüzyılda Ahmed Yesevi ile başladı. Konusu Allah’a ulaşmanın yolları, ahlak ve nefsin terbiyesidir.
Anadolu’nun bu alandaki ilk ve en büyük şairi Yunus Emre’dir. Anadolu’da 19′uncu yüzyıla değin çeşitli tarikatlarla gelişen bu edebiyat geleneğinin sürmesinde en önemli rolü Alevi-Bektaşi ve Melami-Hamzavi şairler oynadı.
Tasavvuf edebiyatı şairleri, yalın bir dille, hece ölçüsüyle ya da aruzun heceye yakın yalın kalıplarıyla şiirler yazdılar. Tasavvuf şiirinin genel adı, özel bestelerle okunan ve tarikatlara göre değişik isimlerle anılan ilahilerdi. Nazım birimi dörtlüktü. Ama gazel biçimde yazılmış ilahiler de vardır. Bu edebiyatın düzyazı biçimini ise evliya menkıbeleri, efsaneler, masallar, fıkralar ve tarikat büyüklerinin yaşamlarını konu alan yapıtlar oluşturur.
Eserler dörtlük birimiyle yazılmıştır. Genellikle yarım uyak kullanılır . En büyük şairleri Yunus Emre, Hacı Bektaşi Veli, Pir Sultan Abdal, Abdal Musa, Abdû Furkan gibi önemli şairleri vardır. Bu şairler tarihin ve günümüzün en önemli şairleridir. Tasavvuf felsefesine göre kainatın yaratılış sebebi tanrının kendi güzelliğini görmek ve bilinmek istemesidir. Tanrının “ol” emri ile kainat yaratılmıştır. Varlıklar tanrıdan kopma bir parçadır. Dolayısıyla Tanrı “vahded-i Vucut” yani tek varlıktır. Dolayısıyla evrendeki varlıklar asıl varlığa dönmek ister. Varlığın kendi varlığını tanrı varlığında yok etmesi tasavvufta en son aşamadır. Dini görüşler ve bunların işlenişi bakımından arap ve iran edebiyatı ile etkileşim sözkonusudur. Fakat bu etkileşimin boyutu divan edebiyatındaki kadar büyük değildir.
Tasavvuf Edebiyatı Özellikleri
- Kurucusu 12. yüzyılda Doğu Türkistan’da yetişen Hoca Ahmet Yesevi’dir.
- Tekke Edebiyatı, Anadolu’da 13. y.y.’dan itibaren gelişmiştir.
- Bu edebiyat şairleri tarikat merkezi olan tekkelerde yetişmiştir.
- Nazım birimi genellikle dörtlüktür.
- Hem aruz hem hece vezni kullanılmıştır.
- Şiirlerin çoğu ezgilidir.
- Allah, insan, felsefe, doğruluk, ibadet gibi konular işlenmiştir.
- İlahi, nefes, nutuk, devriye, sathiye, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır.
- Dili Âşık Edebiyatı’na göre ağır, Divan Edebiyatı’na göre sadedir.
- Âşık, maşuk, şarap, saki gibi mazmunlara yer verilmiştir.
Tasavvuf Edebiyatı Temsilcileri
- 12.yy.: Hoca Ahmet Yesevi
- 13.yy.:Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli
- 14.yy.:Kaygusuz Abdal
- 15.yy.: Hacı Bayram-ı Veli, Eşrefoğlu Rumi
- 16.yy.: Pir Sultan Abdal
- 17.yy.: Niyaz-ı Mısrî, Sinân-ı Ümmî, Hüdâi
- 18.yy.: Sezai
- 19.yy.: Kuddusi, Turâbi
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri Konu Anlatımı
Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri Konu Anlatımı
Anonim Halk Edebiyatı
1- Mani : 7’ li hece ölçüsü ile söylenen, tek dörtlükten oluşan şiirlerdir. aaxa
2- Ninni : 7’ li 8 veya 9’ lu hece ölçüsü. aaaa
3- Ağıt : Bir kişinin ölümünden duyulan acı. abab – cccb – dddb – eeeb …
4- Türkü : Türküler 8 veya 11’ li hece ölçüsü. Aşk, tabiat, sevgi ve güzellik konuları işlenir.
Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri
1- Koşma : Dörtlük sayısı 3 veya 5 tir. 11 li hece ölçüsü kullanılır. abab – cccb – dddb … Konu olarak aşk, tabiat, sevgi ve güzellik işlenir. GÜZELLEME – KOÇAKLAMA – TAŞLAMA – AĞIT
2- Semai : 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5-6 dörtlükten oluşur. Güzellik, aşk, tabiat konuları işlenir.
3- Varsağı : 8 li hece ölçüsü ile söylenir. Semai ile benzerlik gösterir. Varsağı nın Semai den farkı Varsağı da erkekçe yiğitçe bir söyleyiş vardır. Bre – hey gibi ünlemler kullanılır.
4- Destan : Dörtlük sayısı sınırlı değildir. Hece ölçüsü 11 li kalıbıdır. Son dörtlükte şairin mahrası bulunur. Konu olarak savaş, kahramanlık, kavga, isyan, yangın gibi konular, ayrıca dalkavukluk, parasızlık ve gülünç olaylar işlenir.
Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı Nazım Şekilleri
1- İlahi : Konusu din ve çeşitli insanlardır. Allah’ a yalvarma ve onu övme vardır. 7 li 8 li 11 li hece ölçüleri ile yazılır. İlahiler 3 ile 7 dörtlükten meydana gelir. YUNUS EMRE
2- Nefes : Bektaşi tarikatına ait tekke şairlerinin kendi tarikatlarının düşüncelerini yaymak için söyledikleri şiirlerdir.
3- Deme : Alevi ve Kızılbaş şairlerin kendi düşüncelerini dile getirdikleri bestelenen bir nazım biçimidir. 8 li hece ölçüsü kullanılır. 3 veya 5 dörtlükten oluşur.
4- Devriye : Vesin, şekil ve kafiye bakımından ilahiye benzer. Devriye de insanın Allah’ tan gelip yine Allah’ a gideceği konusu işlenir.
5- Nutuk : Şekil yönüyle koçma ya benzer. Tarikata yeni girenlere mürşitlerin bilgi vermek için söyledikleri şiirlerdir.
6- Sathiye : Nefesin bir türüdür. Tanrı ile konuşur ve şakalaşırcasına yazılan şiirlerdir.
Batı Edebiyatı’ dan Alınan Nazım Şekilleri
1- Sone : Edebiyatımıza Servet-i Finun devrinde Fransızlar dan girdi. Toplam olarak 14 mısradır. Kafiye düzeni abab – abba – ccd – ede dir.
Tasavvuf Edebiyatı Sanatçıları 2016 LYS
Tasavvuf Edebiyatı Genel Özellikleri ve Türleri 2016 LYS
Hiç yorum yok :
Yorum Gönder
Yorumlarınız İçin Teşekkür Ederim